Làng nghề luôn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa đặc sắc của mỗi vùng đất, đồng thời là nguồn lực quan trọng cho phát triển kinh tế – xã hội và du lịch cộng đồng. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng khiến nhiều nghề truyền thống bị thu hẹp, việc bảo tồn và phát huy các làng nghề mang bản sắc riêng càng trở nên cấp thiết.
Lệ Mật – làng nghề nuôi rắn nổi tiếng của Thăng Long xưa là một trong những minh chứng sống động cho tinh thần bền bỉ, sáng tạo và khát khao giữ nghề của người dân nơi đây.
Tuy nhiên, trước những biến động của đời sống hiện đại, nghề nuôi rắn đang đối mặt với nhiều thách thức, đòi hỏi những giải pháp mang tính đột phá để vừa gìn giữ giá trị truyền thống, vừa thích ứng xu thế phát triển du lịch trải nghiệm ngày nay.
Ông Nguyễn Anh Tuấn, Giám đốc HTX làng nghề Lệ Mật (phường Việt Hưng, Hà Nội) cho biết, làng nuôi rắn Lệ Mật là một trong những ngôi làng có lịch sử lâu đời của đất Kinh kỳ từ thế kỷ XI. Làng nổi tiếng với nghề săn bắt, chăn nuôi và chế biến rắn – một nghề độc đáo mà ít nơi có được.
“Làng Lệ Mật có bề dày lịch sử hơn một nghìn năm, nổi danh với nghề nuôi rắn – nghề gắn liền với huyền tích cứu công chúa thời Lý và hành trình lập trại khai hoang phía Tây thành Thăng Long. Từ chỗ là phương kế mưu sinh, nghề nuôi rắn đã trở thành niềm tự hào, bản sắc văn hóa không thể thay thế của người dân nơi đây”, ông Nguyễn Anh Tuấn nói.
Theo ông Tuấn, nghề nuôi rắn mang lại giá trị kinh tế cao, vừa có ý nghĩa, tác dụng trong y học, vừa bồi bổ sức khỏe cho con người bởi mùi vị thơm ngon, nhiều dinh dưỡng.
Tuy nhiên, hiện nay nghề nuôi rắn của Lệ Mật đang đứng trước nhiều khó khăn, hạn chế. Do trước kia quỹ đất của làng còn rộng nên quy mô nuôi rắn khá lớn, việc xây dựng các chuồng, trại chăn nuôi phát triển, nhưng hiện quỹ đất thu hẹp dần do dân số đông. Số hộ chăn nuôi đã ít dần, có nhà chỉ còn nuôi hơn chục con hoặc 20 con, nhà nào đất rộng thì nuôi khoảng 50, 70 con.
Hiện tại HTX có khoảng hơn 30 thành viên, tuy nhiên có nhà không còn chuồng nuôi rắn nữa vì quỹ đất không còn, con cái họ cũng lập gia đình nên buộc một số hộ phải dành đất cho con cái xây dựng nhà cửa. Thực tế trong làng chỉ còn 25 hộ nuôi và chế biến ẩm thực từ rắn. Trong đó, có một số hộ nuôi rất nhiều như: Hộ gia đình ông Quốc Triệu, nhà chị Hường, hộ gia đình nhà ông Xuân Chu… vừa nuôi vừa kinh doanh nhà hàng. Số lượng nuôi khoảng 50 con, có nhà lên 70 con, chủ yếu là rắn Hổ mang, rắn ráo Trâu…
Hiện nay, ở Việt Nam, ngoài Lệ Mật, nghề nuôi rắn cũng rất phát triển trên khu vực Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc, có nhiều nhà đã giàu lên từ rắn. Tuy nhiên, ở đó không có thương hiệu làng nghề nổi tiếng và lâu năm như Lệ Mật, bởi làng Lệ Mật nổi tiếng từ xa xưa, khách quốc tế về làng tham quan rất nhiều nhưng quy mô chăn nuôi đang bị thu hẹp dần đi. Đây cũng là nỗi trăn trở của nhiều thành viên trong HTX.
Để nghề rắn không mai một, không thể giữ nghề bằng hoài niệm mà phải bằng hành động cụ thể, bằng những mô hình hiện đại. Chính vì thế dự án “Trung tâm bảo tồn nghề nuôi rắn và thiết kế sáng tạo, giới thiệu, quảng bá, bán sản phẩm OCOP, làng nghề gắn với du lịch tại Làng nghề truyền thống nuôi rắn Lệ Mật, phường Việt Hưng” ra đời.
Đây là sự kết tinh của khát vọng gìn giữ, đổi mới và phát triển – từ bảo tồn sinh học đến giáo dục, từ trải nghiệm du lịch đến phát triển kinh tế địa phương.
Dự án khi được triển khai sẽ giúp hình thành không gian trải nghiệm nghề nuôi và chế biến các sản phẩm, dược liệu từ rắn một cách bài bản, an toàn và hấp dẫn hơn; tạo điều kiện để du khách quan sát quy trình nuôi rắn, tìm hiểu kiến thức về sinh học và thử các món đặc sản từ rắn. Đồng thời, Trung tâm thiết kế sáng tạo sẽ hỗ trợ các hộ dân phát triển sản phẩm OCOP, xây dựng thương hiệu địa phương và đưa sản phẩm làng nghề tiếp cận thị trường rộng mở hơn.
Lệ Mật đang đứng trước cơ hội lớn để hồi sinh và phát triển mạnh mẽ nếu biết tận dụng lợi thế từ di sản nghề truyền thống kết hợp với xu thế du lịch trải nghiệm hiện đại. Việc hình thành các trung tâm bảo tồn, quảng bá và sáng tạo không chỉ giúp giữ gìn nghề nuôi rắn nghìn năm tuổi mà còn mở ra hướng đi mới cho kinh tế địa phương.
Khi giá trị văn hóa được tôn vinh đúng mức và gắn kết chặt chẽ với du lịch, Lệ Mật hoàn toàn có thể trở thành điểm đến đặc sắc của Hà Nội, góp phần khẳng định sức sống bền bỉ của các làng nghề Việt Nam trong thời kỳ hội nhập.
