Làng Lệ Mật (thuộc phường Việt Hưng, Hà Nội), từ lâu đã nổi tiếng khắp cả nước với nghề nuôi rắn và chế biến các sản phẩm đặc sản từ rắn. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, để gìn giữ và phát triển một làng nghề mang tính đặc thù như vậy, người dân nơi đây đã cùng nhau xây dựng nên một mô hình hợp tác kinh tế cộng đồng với tên gọi Hợp tác xã làng nghề Lệ Mật.
Sự ra đời của Hợp tác xã làng nghề Lệ Mật
Theo các bậc cao niên trong làng, nghề bắt rắn và nuôi rắn ở Lệ Mật đã có từ hàng trăm năm trước, gắn liền với truyền thuyết người anh hùng diệt rắn cứu công chúa và được phong làm Thành hoàng làng. Trải qua nhiều thế hệ, người dân nơi đây không chỉ thuần thục các kỹ năng nuôi, bắt và chế biến rắn, mà còn tích lũy được kho tàng tri thức dân gian quý báu về y học cổ truyền, ẩm thực và bảo tồn nghề nuôi và chến biến các sản phẩm, dược liệu từ rắn rất quý hiếm.
Tuy nhiên, bước sang thời kỳ đổi mới, người dân đứng trước nhiều thách thức: Thị trường tiêu thụ bấp bênh, sản phẩm thiếu tính đồng bộ, thương hiệu làng nghề chưa được định hình rõ ràng, và đặc biệt là vấn đề an toàn trong chăn nuôi và chế biến rắn. Chính những khó khăn đó đã đặt ra yêu cầu cần có một tổ chức liên kết cộng đồng, giúp người dân phối hợp sản xuất, kinh doanh, quảng bá sản phẩm và nâng cao giá trị bền vững cho những sản phẩm của người dân ở Lệ Mật.
Xuất phát từ thực tiễn đó, vào đầu những năm 2016 mô hình Hợp tác xã làng nghề nuôi rắn Lệ Mật chính thức được thành lập. Ban đầu chỉ gồm vài thành viên là các hộ nuôi rắn lâu năm, hợp tác xã hoạt động với mục tiêu chính là hỗ trợ kỹ thuật, cung ứng con giống, bảo đảm an toàn nghề nghiệp và liên kết tiêu thụ sản phẩm.
Việc thành lập HTX đã mở ra hướng đi mới cho làng nghề, giúp thay đổi tư duy làm nghề tự phát sang cách làm có tổ chức, có chiến lược. Không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ chăn nuôi, HTX còn hướng tới xây dựng thương hiệu chung, thiết kế nhãn mác, chứng nhận an toàn hay chứng nhận OCOP cho sản phẩm, và từng bước kết nối với các đối tác trong và khách du lịch nước ngoài.
Hướng tới phát triển bền vững và đa ngành
Trải qua gần chục năm hoạt động, Hợp tác xã làng nghề Lệ Mật ngày nay không chỉ giới hạn trong lĩnh vực nuôi và chế biến rắn. Nắm bắt xu hướng phát triển kinh tế làng nghề gắn với du lịch và thủ công mỹ nghệ, HTX đã mở rộng hoạt động sang các lĩnh vực như: Chế tác sản phẩm thủ công từ da rắn: ví, thắt lưng, giày, túi xách…
Ngoài ra, hợp tác xã còn liên kết để sản xuất dược liệu truyền thống từ rắn. Đặc biệt, với sự ra đời của Dự án “Trung tâm bảo tồn nghề nuôi rắn và thiết kế sáng tạo, giới thiệu, quảng bá và bán sản phẩm OCOP, dược liệu từ rắn ở Lệ Mật” thì du lịch trải nghiệm làng nghề cũng được quan tâm. Ở Lệ Mật sẽ tổ chức tour tham quan khu nuôi rắn, biểu diễn bắt rắn, chế biến món ăn từ rắn, giới thiệu văn hóa làng nghề… kỳ vọng mang đến cho du khách nhiều trải nghiệm mới mẻ.
Một trong những thành công lớn nhất của HTX làng nghề Lệ Mật chính là gắn kết được các hộ sản xuất nhỏ lẻ lại với nhau, hình thành một mạng lưới cộng đồng cùng hỗ trợ và cùng phát triển. Thông qua HTX, các thành viên được tiếp cận các chương trình đào tạo, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ vay vốn, truyền thông sản phẩm và quan trọng là tiếp cận nhiều tệp khách hàng, mở rộng thị trường.
Ông Nguyễn Anh Tuấn – Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc Hợp tác xã Làng nghề Lệ Mật chia sẻ:“Chúng tôi xác định rõ vai trò của Hợp tác xã không chỉ là nơi tập hợp các hộ làm nghề, mà còn là trung tâm kết nối, đổi mới và phát triển làng nghề theo hướng bền vững. Trong những năm qua, HTX đã nỗ lực xây dựng thương hiệu chung cho sản phẩm làng nghề, đặc biệt là các mặt hàng thủ công mỹ nghệ từ da rắn, một thế mạnh độc đáo không nơi nào có.
Chúng tôi chú trọng nâng cao chất lượng, đảm bảo an toàn, đồng thời đa dạng hóa mẫu mã để đáp ứng nhu cầu thị trường, nhất là khách quốc tế. HTX cũng tích cực phối hợp với địa phương để tổ chức lễ hội truyền thống, phát triển du lịch làng nghề và thu hút lớp trẻ quay về gìn giữ nghề tổ. Chúng tôi tin rằng, nếu biết phát huy đúng giá trị truyền thống và kết hợp linh hoạt với xu hướng hiện đại, làng nghề Lệ Mật sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới”.
Không dừng lại ở việc thúc đẩy kinh tế, HTX còn là cầu nối văn hóa – nơi bảo tồn tri thức nghề truyền thống, khuyến khích lớp trẻ quay về làng để tiếp nối và sáng tạo. Nhiều người trẻ trở về quê hương đã mở các xưởng sản xuất đồ da rắn, phát triển kênh bán hàng online, đưa sản phẩm làng nghề ra thế giới mà vẫn giữ nguyên được giá trị bản sắc.
Trong bối cảnh hội nhập, các làng nghề muốn tồn tại cần phải thay đổi, nhưng thay đổi không có nghĩa là đánh mất bản sắc. Hợp tác xã làng nghề Lệ Mật là minh chứng cho sự thích ứng linh hoạt: giữ vững truyền thống, ứng dụng công nghệ và phát triển theo hướng cộng đồng bền vững.
Sự ra đời và phát triển của HTX là một bước ngoặt quan trọng, không chỉ giải quyết bài toán kinh tế cho người dân, mà còn là chìa khóa giúp làng nghề Lệ Mật gìn giữ hồn cốt văn hóa giữa guồng quay hiện đại.
